Julio I. González Montañés
jgmontanes@gmail.com
Testamentos e
matanzas do porco
O máis antigo dos testamentos de animais do que temos noticia en
occidente é o testamento do porco, que para Mijail Bajtin sería a fonte dos
testamentos do burro e dos restantes testamentos de animais posteriores.
San Xerónimo infórmanos de que a mediados do século IV nas escolas do mundo tardoromano os rapaces cantaban o
Testamentum Porcelli no medio de grandes risas, e conservamos en versións medievais
prosificadas o texto latino en que o porco M. Grunnius Corocotta (=Marcos Roñón Corocota) dita as súas
últimas vontades nas que doa os seus ben aos seus pais e a súa irmá, e as
partes do seu corpo a diferentes herdeiros seguindo a estrutura formal dun
testamento notarial. Todo o texto é unha parodia, con partes dialogadas e
diferentes elementos humorísticos con xogos de palabras formais e conceptuais
que reforzan a comicidade. Testamentos del cerdo séguense lendo
nalgunhas localidades da Península e de América [Zuheros (Córdoba), Abrantes
(Portugal),
Antioquía (Colombia)...]. Existiron tamén en Cataluña e en Francia, e en moitas
zonas de España chámaselle “testamento
del cerdo” ao despezamento final do animal para facer os embutidos, xa que
era habitual que os testamentos se leran na festa da matanza, como aínda se fai
na localidade cordobesa de Zuheros.
En Galicia, a pesar da importancia do porco na gastronomía do entroido, na
economía campesiña e no imaxinario popular, non teño noticias da existencia de
testamentos do porco, pero Antonio Fraguas documentou a representación nos anos
trinta dunha
Farsa da matanza do porco no Entroido de
Loxo (Touro, A Coruña), na que o animal, feito de palla e con rodas para levalo
ao matadoiro, tiña un petardo dentro do bandullo que estoupaba no intre de
chamuscalo, esnaquizándoo e provocando a ira de Antonia, a muller do matachín
Goros, que a emprendía a paus co seu marido dicindo:
Goros, o porco morreu,
en trescentos mil anacos.
Agora, no teu lombo vou romper
este meu mallo dos carros.
En Cerqueda (Malpica-CO) facíase na primeira metade do século XX un
Xogo do Porquiño,
e en Viveiro (Lugo)
aínda se fai o desfile do porco cun cocho vivo, antigamente tirado por
un burro, que é paseado polas rúas e sorteado entre os veciños o domingo de
entroido. En Lugo o porco de Santo Antón foi noutros tempos un dos protagonistas do entroido,
e en Santiago aínda é habitual que o Meco sexa un personaxe de actualidade pero con
cachola de porco. Na actualidade faise tamén un Enterro do porco no
entroido de Mos (Pontevedra), pero é unha iniciativa recente, sen tradición na
zona.
Meco de Santiago
Enterro do porco no entroido de Mos
A tradución do texto latino
ao galego, en versión do profesor do Centro EPA de Vigo Rubén Martínez Rodríguez, podería ser a
seguinte:
Comeza o testamento do bacoriño:
Marcos Roñón Corocota, bacoriño, fixen
testamento. Porque non podía escribilo da miña man, diteino para que o
escribiran.
O cociñeiro Chef dixo: “ven aquí, destrutor da casa, levantacháns,
porquiño fuxitivo, porque hoxe levo a túa vida”.
O porco Corocota dixo: “si algo fixen, se en algo faltei, se rompín
algúns vasiños coas miñas patas, por favor, cociñeiro, déixame vivir, atende a
miña súplica”.
O cociñeiro Chef dixo: “Vai, rapaz, tráeme un coitelo da cociña para
sangrar este porco”.
O porco é agarrado polos criados é levado
o décimo sexto día das Calendas Lucerninas, cando abundan os repolos, sendo
cónsules Enfornado e Pementado. E cando viu que ía morrer, solicitou un
aprazamento dunha hora e pediu ao cociñeiro que lle deixase facer testamento.
Chamou aos seus parentes á súa presenza para deixarlles algo dos seus pensos, e
dixo:
- “Doulle
a meu pai Porco Touciñento, 30 modios de landra, e a miña nai, Xabarina Vella, dou 40 modios de
trigo de Laconia, á miña irmá Quirina, na voda de quen non puiden estar
presente, estou disposto a darlle 30 modios de cebada. E das miñas vísceras
darei aos zapateiros as crinas, aos rifóns a cachola, aos xordos as orellas,
aos picapleitos e charlatáns a lingua, e aos chouriceiros as tripas. As
carnicerías as pernas, as mulleres os lombos, os nenos a vexiga, as rapazas o
rabo, os efeminados os músculos, os corredores e cazadores os talóns, os ladróns
as uñas. E ó innomeable cociñeiro, déixolle en manda o cullerón e o morteiro
que levei de Theveste ata Tergeste, cunha corda atada ao pescozo”.
- "E
quero que me fagan un monumento, e nel escrito con letras de ouro: «Marcos
Roñón Corocota, o bacoriño, viviu 999 anos e medio, e se vivise a metade doutro
tería cumprido mil anos»".
- “A
quen me quere ou aos testamenteiros da miña vida, rógovos que vos comportedes
ben co meu corpo; que o sazonedes ben con bos condimentos de nogueira, pementa
e mel, para que o meu nome sexa sempre lembrado. Os meus propietarios e os meus
curmáns que estiveches no meu testamento, mandade que o asinen”.
Touciño asinou. Albondeguiña asinou.
Cominos asinou. Longaínza asinou. Roxón asinou. Porco a Celsiniana asinou.
Asado de voda asinou.
Remata felizmente o testamento do
bacoriño, o décimo sexto día das Calendas Lucerninas [*], sendo cónsules Enfornado e
Pementado.
[*] 17 de
decembro, primeiro día das festas Saturnais.