Teatro de entroido en galicia

Salvaxes e farrapóns    

  O oso  relaciónase co salvaxe, e é un motivo moi estendido no folclore europeo o mito da muller raptada por un salvaxe ou por un oso con quen concibe un fillo. Dende a Idade Media, os cortexos de Entroido contaban frecuentemente cun grupo de homes ou mulleres salvaxes, e moitos sobreviven na actualidade. Aínda hoxe no Entroido de Basilea (Suíza), vivido case como unha festa litúrxica, saen cortexos de homes salvaxes enmascarados, e é probable que as corrozadas de Zamora e moitas máscaras galegas teñan a mesma orixe, do mesmo xeito que outras mascaradas de inverno como a viejanera cántabra, que tiña lugar durante o día de fin de ano con homes disfrazados con peles de animais e chocas correndo aloucadamente e pelexándose. 

  Os datos dos séculos XVI-XVIII indican que estas mascaradas deben de ser un costume antigo e arraigado, aínda que para algúns folcloristas, como Hermann Bausinger, na súa forma actual teñen unha orixe cortesá e son o resultado da contaminación dos salvaxes literarios e dos momos palacianos cos orcos e maios da mitoloxía popular. A cronoloxía dos testemuños conservados así parece indicalo, pero isto pode deberse á escaseza de rexistros sobre as festas populares non cristiás, que normalmente coñecemos soamente por disposicións condenatorias. No caso peninsular, destaca a noticia do Codex Vigilanus ou Albeldense (séculos VIII-X), no que aparece unha referencia a mulleres que se disfrazaban e imitaban estes seres míticos: “qui in saltatione femineum habitum gestiunt et monstruose se fingunt et majas et arcum et palam et simila exercent”, pecado para o que se prescribe un ano de penitencia.

 
  Máscaras de salvaxes e outras de seres peludos ou cubertos de follas e ramas están documentadas nas Entradas Reais, nos torneos, nas procesións e noutras festas cortesás, ademais de, por suposto, na arte, medio en que frecuentemente as representacións mostran claros indicios de estar inspiradas nos salvaxes e cachimorros reais que saían ás rúas de aldeas e cidades, xa que perderon as súas características “naturais” e parecen claramente homes disfrazados con tipos caricaturescos e vestidos de la ou pel que deixan ao descuberto mans e pés nunha difícil transición (véxanse, por exemplo, os salvaxes do cadeirado do coro de Xunqueira de Ambía), ou colgan dos seus cintos os chocallos, que os relacionan inequivocamente coas máscaras (Capela dos Vélez na catedral de Murcia).

  Ademais da súa presenza en entroidos e mojigangas, estes salvaxes disfrazados foron moi frecuentes nas procesións do Corpus, contexto en que os temos documentados en Galicia no século XVI. En Santiago de Compostela, en 1565, o concello dispuxo unha ordenación das danzas gremiais do Corpus e adxudicóuselles aos armeiros a representación dunha dança de salbajes, danza que debía de ser habitual xa que en 1570 se repetiu con motivo da entrada do arcebispo Cristóbal Fernández de Valtodano. Tamén a confraría de acibecheiros, que representaba a Batalla de Clavijo, levaba no seu cortexo os cabalynos y salvajes, e noutras cidades galegas deberon de existir cortexos de salvaxes semellantes, xa que na ordenación compostelá se di: “...los armeros y barberos con su danza de una docena de salvajes y un par de pelas al vso de la procesión de Pontevedra”. 

  ​É probable que as máscaras de entroido cubertas con corozas de palla como os farrapóns de Pentes (A Gudiña) e de Veiga do Seixo, os  farrapeiros de Bande, O Peloto de Tameirón, etc. teñan unha relación cos salvaxes cortesáns, ben por que se inspiren neles ou porque os salvaxes sexan estilizacións de figuras míticas da cultura popular que perviviron no entroido.